İş ilişkisinin en önemli unsuru olan “ücret”in belirlenmesi ve ödenmesi safhalarında nelere dikkat edilmelidir? Usulünce saptanıp ödenmeyen ücretlerin işçi ve işveren açısından ne gibi sonuçları olur? Yazarımız Murat Delip konuyu tüm detaylarıyla ele aldı, keyifli okumalar.
İş ilişkisinin kurulmasıyla birlikte işverenin ücret ödeme, işçinin ise iş görme borcu doğar. Ücretin tanımı 4857 sayılı İş Kanunu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nda farklı açılardan yapılmıştır:
4857 sayılı İş Kanunu’na göre ücret, bir kimseye yaptığı iş karşılığında işveren veya üçüncü kişilerce sağlanan ve para ile ödenen tutar olarak,
5510 sayılı Kanun’a göre ücret; sigortalılara saatlik, günlük, haftalık, aylık veya yıllık olarak para ile ödenen ve süreklilik arz eden brüt tutar olarak,
193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’na göre ise ücret; işverene tabi, belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile para ile temsil edilebilen menfaatlerdir. Şeklinde tanımlanmıştır.
Ücret, tarafların anlaşmasıyla serbestçe belirlenebilir; ancak hiçbir şekilde asgari ücretin altında olamaz. Bunun dışında işçinin ücreti; kıdemi, görevi, eğitim durumu, tecrübesi ve benzeri unsurlara ve işyeri uygulamalarına bağlı olarak değişebilir.
İşveren, işçiye ödenen ücretten yasal kesintileri (SGK primi, gelir vergisi, damga vergisi) yapıp bunları süresi içinde ilgili kurumlara bildirmek ve ödemekle yükümlüdür. Ücret arttıkça işçilik maliyeti de yükselir. İşverenler işçilik maliyetini düşürmek amacıyla hatalı uygulamalara yönelebilmekte. Bu durum da hem işçi tarafında hak kaybına hem de işveren tarafında ciddi riskleri beraberinde getirir.
“İşçinin ücretinin tamamın elden veya bir kısmının elden, kalan kısmının bankadan ödendiği durumlarda, işçinin bunu ispat etmesi veya ilgili kurumların işyerini denetlemesi halinde veya herhangi bir şikayet durumunda tespit edilmesi mümkündür.”
- İşçinin Kıdemi: İşçinin uzun yıllar aynı işyerinde çalışmasına rağmen asgari ücret veya asgari ücrete yakın ücret alması.
- İşçinin Görevi / Mesleği: Nitelikli bir görev veya meslek icra etmesine rağmen ücretinin asgari ücret seviyesinde olması.
- Eğitim ve Yeterlilik: İşin lisans veya üstü eğitim, resmi sertifika veya yabancı dil bilgisi gerektirmesi durumunda, ücretin düşük olması.
- Yazışmalar: İşveren veya ücret ödemeye yetkili çalışanlarla yapılan e-mail, WhatsApp veya yazılı belgelerde elden ödeme ile ilgili kayıtlar.
- Ücret Pusulası: Ücret veya ek ödemelerin eksik gösterilmesi halinde, işçinin her ay aldığı pusulaya ihtirazi kayıt koyması.
- Emsal Ücretler: Aynı işyerinde veya sektörde benzer iş yapan işçilere ödenen ücretlerin karşılaştırılması.
- Banka Ödemeleri: İşverenin şahsi hesabından işçiye yapılan para transferleri.
- Ödeme Makbuzu: Elden ödemeler için işverenin imza ve kaşesiyle düzenlenen makbuzlar.
- İş Sözleşmesi: Sözleşmede yazılı ücretin ödenmemesi ve kalan kısmının elden verilmesi.
- Kısmi Süreli Gösterim: İşçinin tam süre çalışmasına rağmen kısmi süreli gösterilmesi; puantaj ve PDKS kayıtlarıyla tespiti.
- Resmi Yazılar: Banka kredisi, burs veya resmi işlemler için işverenden alınan ücret yazıları.
- Tanık Beyanları: Aynı işyerinde çalışan işçilerin tanıklıkları.
- Şikâyet ve Denetimler: İşyerinin işçi şikâyeti veya SGK/ÇSGB gibi kurumların denetimleri sırasında tespiti.
- Günlük / Saatlik Ücret Kayıtları: Günlük veya saatlik ücretle çalışan işçilerin puantaj kayıtları ile ödenen ücretler arasındaki farklar.
- İşçi Banka Hareketleri: Ücret ödeme zamanında veya takip eden günlerde işçinin hesabına yapılan ödemeler.
- Puantaj ve Mesai Kayıtları: İşyerindeki puantaj, vardiya listesi, fazla mesai ve elden ödeme listeleri.
- Ücretin Elden İşverene Teslimi: Ücretin resmi olarak gösterilip elden bir kısmının alınması; teslim tutanakları, özel IBAN’a iade veya yazışmalarla belgelenmesi.
“Tüm bu tespit unsurları, işçinin ücretinin düşük gösterilmesi veya bir kısmının elden ödenmesi halinde durumun net bir şekilde tespit edilmesi için kullanılabilir.”
İşçinin sigortasız çalışıp elden ücret alması veya bir kısmının elden bir kısmının da bankadan ödenmesi durumu halinde işveren ve işçiye getirdiği riskler neler?
Tablo 1: Aşağıdaki tablo, işçi ve işveren açısından olası riskleri özetlemektedir.”
| İşçi | İşveren |
| Sağlık Giderlerin Karşılanmaması veya Artması | İdari Para Cezaları |
| Geçici İş Göremezlikten Yararlanamama | Teşvik Yasaklama |
| Kıdem tazminatından yararlanamama | Faiz Yükü |
| Bildirim süresince çalışma veya ihbar tazminatından yararlanamama | İş Kazası ve meslek hastalığı durumunda ek maliyetler |
| İşsizlik Ödeneğinden Yararlanamama | Haklı nedenle feshe bağlı tazminat yükü |
| Emeklilik Hakkından Yararlanamama veya Geç yararlanma, daha düşük emekli maaşı alınması | İşyeri bağlılığının azalması |
| Yasal haklardan yararlanamama | Hukuku Süreç ve Dava Maliyetleri |
| İş Güvencesinden yararlanamama | İlgili birimlerin İş Yükünün Artması |
| Muhasebesel Sorunlar (Resmi Olmayan Çıkış ve Kaynak Bulma) |
Eksik veya elden ödenen ücret, hem işçi hem de işveren açısından ciddi sonuçlar doğurur. Bu nedenle, ücret ödemelerinin doğru, şeffaf ve yasalara uygun şekilde yapılması, hem işçinin haklarının korunması hem de işverenin hukuki, mali ve idari risklerden kaçınması açısından büyük önem taşır.
Önemli Not: kanunlargibi.com’daki tüm yazılı, işitsel ve görsel içeriklerin ilgili yasalar kapsamında her türlü hakkı saklıdır; izinsiz kullanılamaz ve çoğaltılamaz. Akademik çalışma ve bilgilendirme amacıyla referans veya bağlantı verilmek suretiyle kullanılabilir.
