Fazla sürelerle çalışma, kısmi süreli çalışmada fazla mesai, fazla mesainin izin olarak kullandırılması, fazla mesainin ücrete dahil olması ve uygulamada karşımıza çıkan diğer muhtelif durumlarla ilgili önemli yargı kararlarını sizler için derledik. Keyifli okumalar.
FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA:
İşyeri uygulaması veya tanık beyanı ile haftalık çalışmanın 40 saat olduğunu kabul edilemez; sözleşme veya yönetmelik bulunmalı, açıkça kararlaştırılmalıdır.
- 22.HD. 2017/26552 E. 2020/47 K. 13.01.2020.
- 22.HD. 2017/21531 E. 2019/8937 K. 17.04.2019.
- 22.HD. 2015/18567 E. 2017/22055 K. 21.12.2017.
Sözleşmede belirlenen 40 saatin üzerinde olan 45 saati aşmayan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalıdır.
- 22.HD. 2013/12715 E. 2014/14522 K. 27.05.2014.
KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMADA FAZLA MESAİ:
30 saat çalışılacağı kararlaştırılmış olup haftada 48 saat çalışılmışsa, 30 saat anlaşılmakla sözleşme kısmi süreli olmaktan çıkmıştır; 45 saat üzeri fazla çalışmalıdır.
- 22.HD. 2016/29133 E. 2020/2131 K. 10.02.2020.
Sözleşmede belirlenen 20 saatin üzerinde olan 45 saati de aşmayan çalışmalar fazla süreli çalışmalardır (Not: kısmi süreli çalışmanın tam zamanlıya dönüştüğü değerlendirilmemiştir).
- 22.HD. 2013/4404 E. 2014/3241 K. 20.02.2014.
- 22.HD. 2017/ 28.569 E. 2020/ 5066 K. 12.03.2020.
FAZLA MESAİ İLE İLGİLİ DİĞER KARARLAR:
İcap nöbeti tutulması halinde (yani işçinin sürekli işyerinde durmadan fakat çağrıldığında gelmesi şeklinde tutulan bir nöbet var ise) fazla mesai söz konusu olmayacaktır. Ancak çalışma süresi belirlenemiyor ise, işçinin bu sürenin asgari olarak 1/8’inde çalıştığı kabul edilmelidir. Davacı tarafından kanıtlanan çalışma süresi bundan fazlaysa, fazlalık haftalık çalışma süresine eklenecektir.
- 9.HD. 2020/4705 E. 2021/2257 K. 26.01.2021.
- 22.HD. 2017/24855 E. 2019/20946 K. 12.11.2019.
Vardiyada kural olarak fazla çalışma olmaz, gelmeyen işçinin yerine çalışıldığı veya iki vardiya birleşmesi soyut beyandır. Aksi yazılı belge ya da çok güçlü delille ispatlanmalıdır.
- 9.HD. 2009/4680 E. 2011/3688 K. 17.02.2011.
- 9.HD. 2015/18745 E. 2017/7246 K. 25.04.2017.
- 9.HD. 2015/18052 E. 2018/12248 K. 31.05.2018.
İşe erken gelmek fazla çalışma niteliğinde değildir.
- 9.HD. 2010/3192 E. 2012/15585 K. 03.05.2012.
Fazla mesai hesaplaması yapılırken çalışılmayan yıllık izin, boşta geçen süreler, askerlik, raporlu olunan dönemler gibi zaman dilimleri dışlanmalıdır.
- 9.HD. 2010/17818 E. 2012/25792 K. 03.07.2012.
- 9.HD. 2009/14665 E. 2011/14668 K. 23.05.2011.
- 9.HD. 2008/44333 E. 2010/33567 K. 08.11.2010.
- 9.HD. 2006/7750 E. 2006/15779 K. 30.05.2006.
Çalışma süreleri mevsime göre değişiyorsa tüm yıl aynı süre üzerinden fazla çalışma hesaplanması hatalıdır; yaz ve kış dönemi veya sezonluk çalışma gibi durumlar dikkate alınmalıdır.
- 9.HD. 2020/2636 E. 2020/10702 K. 06.10.20020.
- 9.HD. 2011/ 7680 E. 2012/ 17.531 K. 17.05.2012.
- 22.HD. 2017/30549 E. 2020/6652 K. 15.06.2020.
- 9.HD. 2012/6321 E. 2014/10736 K. 31.03.2014.
- 9.HD. 2008/41115 E. 2010/30136 K. 21.10.2010.
Araçla servis hizmetinde, güzergah üzeri olup ekstra bir yük getirmiyorsa fazla çalışma sayılmaz, tersi durumda fazla çalışma vardır.
- 9.HD. 2014/1832 E. 2015/13320 K. 06.04.2015.
- 22.HD. 2017/ 23.123 E. 2019/ 15.504 K. 04.7.2019.
Serviste geçen süreler fazla çalışmadan sayılmaz (4857 sayılı İş Kanunu md.66-2).
- 22.HD. 2018/3801 E. 2019/2537 K. 06.02.2019.
- 22.HD. 2017/11756 E. 2018/7223 K. 20.03.2018.
- 22.HD. 2013/ 1986 E. 2014/ 296 K. 17.01.2014.
- 22.HD. 2017/18274 E. 2019/3965 K. 21.02.2019.
İlaç mümessili yolda geçen süresi fazla mesai olarak kabul edilmez (4857 sayılı İş Kanunu md.66-1/b kapsamında değil).
- 22.HD. 2016/3145 E. 2019/218 K. 08.01.2019.
Serviste ve yolda geçen süre Yasa’da sayılan bir iş kapsamında (4857 sayılı İş Kanunu md.66-1) değilse ve md.66-2 çerçevesine giriyorsa (sosyal yardım amaçlı servis) çalışma süresinden sayılmaz ve fazla mesai hesabında dikkate alınmaz.
- 22.HD. 2013/1986 E. 2014/296 K. 17.01.2014.
Hızlı tren yol işinde çalışıldığından, yol süresi fazla çalışmadan sayılır (4857 sayılı İş Kanunu md.66-1/f kapsamında).
- 22.HD. 2015/15876 E. 2017/13931 K. 12.06.2017.
- 22.HD. 2015/18418 E. 2015/32324 K. 26. 11.2015.
Trafo çalışanının servisin kalkma saatini beklemesi nedeniyle çalışması bulunmadığını kabulle fazla mesainin reddi gerekir.
- 9.HD. 2010/13635 E. 2010/11675 K. 21.04.2010.
FAZLA MESAİNİN İZİN OLARAK KULLANDIRILMASI:
Fazla mesainin serbest zaman olarak kullandırılması için işçinin onayı şarttır.
- 22.HD. 2012/9344 E. 2013/891 K. 25.01.2013.
Bir günlük serbest zamanın karşılığı 7,5 saat olarak hesaplamalıdır.
- 22.HD. 2017/27680 E. 2020/2609 K. 17.02.2020.
FAZLA MESAİNİN SÖZLEŞMEDE TEMEL ÜCRETE DAHİL OLMASI:
İş sözleşmesinde, fazla mesailerin ücretin içine dahil olduğunu belirten maddenin yer aldığı sayfayı işçi imzalamamışsa bu durum işçiyi bağlamaz.
- 22.HD. 2015/27842 E. 2015/29273 K. 20.10.2015.
- 9.HD. 2010/25226 E. 2018/23840 K. 20.12.2018.
İş sözleşmesinde tarih yazmadığından geçerlilik tarihi belirlenemez; 270 saatlik fazla çalışma süresinin ücret içinde olduğuna dair tespit yapılamaz.
- 9.HD. 2020/1390 E. 2021/5207 K. 01.3.2021.
Sözleşmede haftada 48 saat çalıştırılacağı kararlaştırılmışsa 45 saati aşan 3 saatin aylık ücrete dahil edildiği kabul edilmelidir. Bu düzenleme 4857 sayılı iş Kanunu’nda yer alan 45 saatlik haftalık çalışmaya dair nisbi emredici nitelikteki hükme aykırı olmayacaktır.
- 22.HD. 2013/707 E. 2013/29851 K. 20.12.2013.
- 9.HD. 2020/5239 E. 2021/4271 K. 18.02.2021.
- 9.HD. 2015/35125 E. 2018/23464 K. 18.12.2018.
Fiili hesaplama 270 saati karşılamıyorsa, fazla mesainin çalışma saatine dahil olduğuna dair hüküm tamamen geçersizdir (bu karar yukarıda son maddede sayılan üç karara ters nitelikte bir karardır).
- 22.HD. 2017/31183 E. 2020/6894 K. 16.06.2020.
Maaşın yüksek olması, yazılı sözleşme bulunmadıkça, ücrete 270 saatin dahil olduğunun göstergesi değildir.
- 9.HD. 2011/12175 E. 2013/17024 K. 04.06.2013.
Sözleşme matbu olup ücret kısmı doldurulmadığından, fazla mesainin ücrete dahil olmasının müzakere edilmediği açık olup işçiyi bağlamaz.
- 9.HD. 2016/8506 E. 2019/19619 K. 12.11.2019.
Matbu hazırlanan sözleşmede fazla çalışma ücretinin aylık ücreti dahil olduğu yönünde düzenleme bulunmakta ise de; ücretin asgari ücret üzerinde ödenmesi ve fazla mesainin aylık ücretin içinde olduğunun açıkça kabul edilmesi gereklidir.
- 22.HD. 2012/10489 E. 2013/236 K. 22.01.2013.
Serbest zaman düzenlemesi 270 saate engel değildir; serbest zaman, 270 saati aşan fazla mesai ücretine ilişkindir ve fazla mesainin ücrete dahil olduğuna ilişkin sözleşme maddesini hükümsüz kılmaz.
- 9.HD. 2016/622 E. 2019/5052 K. 28.02.2019.
Hafta tatili ile ulusal bayram ve genel tatil ücretinin aylık ücrete dahil edilmesi yasal değilse de, fazla mesai ücretinin ücrete dahil edilmesi mümkün olup fazla mesai ücreti hesabında haftalık 5,2 saatin mahsup edilmesi gereklidir. Bu hüküm, hafta tatili ve ubgt açısından geçersiz olsa dahi fazla çalışma bakımından geçerlidir.
- 9.HD. 2016/3393 E. 2019/12474 K. 29.05.2019.
Sözleşmede 270 saat fazla çalışma yaptırılabileceğine dair madde bulunması muvafakattir; ücrete dahil olduğuna dair ayrı bir düzenleme ve kabul bulunması gerekir.
- 9.HD. 2017/17600 E. 2018/14642 K. 03.07.2018.
AYM Kararı: 2017 yönetmelik değişikliği öncesi her sene rıza alınmadıysa, rıza alınmayan dönemlerde 270 saatin altında kalınsa dahi fazla mesaiye hükmedilmelidir. 2017’deki yönetmelik değişikliğinden önce, çalışanın her sene başında onayının alınmaması emredici hükümlere aykırılık teşkil etmektedir. Bu bağlamda, başvurucu işçinin ücret talep etmeksizin fazla çalışmaya rıza gösterdiği (yani 270 saate kadar yapılacak fazla mesailerin ücrete dahil olduğu) kabul edilse bile, bu rızanın emredici hükümlere aykırı olarak gerçekleştirilen fazla çalışmayı da kapsadığı söylenemez.
- AYM. 2019/1450 Onur Özdamar Başvurusu 22.02.2022.
Yukarıda belirtilen AYM kararına uymayan daha önceki Yargıtay kararları şunlardır:
- 9.HD. 2017/4351 E. 2017/7469 K. 27.04.2017.
- 9.HD. 2016/7139 E. 2019/17253 K. 03.10.2019.
Sözleşmeyle kararlaştırılmasına rağmen fazla çalışma ödenmesi halinde sözleşmenin uygulanmadığı değerlendirilir; 270 saat düşülmez ve haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai sayılır.
- 9.HD. 2017/27553 E. 2017/22015 K. 21.12.2017.
Gece 7,5 saati, günlük 11 saati aşan çalışmalar 270 saat sınırlaması dışındadır.
- 9.HD. 2016/19327 E. 2017/9169 K. 29.05.2017.
Fazla çalışmanın aylık ücretin içine dahil olabilmesi için, belirlenen ücret asgari ücretin üzerinde olmalıdır.
- 9.HD. 2016/31082 E. 2019/14703 K. 02.07.2019.
- 22.HD. 2016/13141 E. 2019/12165 K. 30.05.2019.
İşçinin işyerinde çalışması bir yıldan az ise yıllık 270 saat kriteri çalışılan ay sayısına göre azaltılarak belirlenir. (örneğin, 10 ay 18 günlük çalışma süresinde 184 saat fazla çalışma yapmış ise; 270 saat*10,6 ay/12 ay=238,5 saat’in altında kalındığı için başkaca fazla mesai ödemesi yapılmasına gerek yoktur).
- Ortak İlke Kararı, 2021.
Fazla çalışma ücreti dahildir kuralı, fazla sürelerle çalışmayı da kapsar. Bu halde, çalışma haftalık 40 saat olarak belirlenmişse; 40 + 5,2 saat yani toplamda haftalık 45,2 saati aşan kısım fazla çalışma olarak hesaplanır.
- Ortak İlke Kararı, 2021.
Fazla çalışma ile fazla sürelerle çalışma toplamı üzerinden sadece bir kez 270 saat denetimi yapılmalı ve her iki süreler toplamının 270’i aşması halinde ilk 5,2 saatin temel ücret içinde ödendiği sonucuna varılmalıdır (bir önce açıklanan ortak ilke kararına uygun biçimde).
- 9.HD. 2021/3722 E. 2021/8135 K. 14.04.2021.
- 9.HD. 2015/13133 E. 2018/7497 K. 03.04.2018.
Deniz İş Kanunu’nda 270 saatlik sınırlama yoktur. Ancak, Uluslararası Çalışma Örgütü Sözleşmesi ve Avrupa Birliği Direktifi’nin öngördüğü azami çalışma süresi günde 14 saat haftada ise 72 saati geçemez esası kabul edilmelidir
- 22.HD. 2012/11492 E. 2013/1161 K. 29.01.2013.
- 22.HD. 2013/16057 E. 2014/ 23464 K. 10.09.2014.
Basın İş Kanunu’nda 270 saat sınırlaması yoktur. Ancak, 5953 sayılı Yasanın ek 1’inci maddesinde fazla çalışmanın günde 3 saati aşamayacağı yönünde kural verilmiş olup iş sözleşmesi hükmünün günde 3 saate kadar fazla çalışmayı kapsadı kabul edilmelidir.
- 9.HD. 2012/14456 E. 2014/14596 K. 06.05.2014.
270 saat açısından saat ücreti hesaplanırken; fazla çalışma ücreti sözleşmede aylık ücrete dahil olduğundan geçici bir çalışma olarak değil, temel ücretin kendisi olarak değerlendirilir. Yani, yıllık 270 saate kadar yapılacak fazla çalışmaların karşılığı olan ücret; taraflarca kararlaştırılan aylık maktu ücret içerisinde ve sürekli olarak, aynı zamanda da davacının fazla çalışma yapıp yapmadığından bağımsız bir biçimde ödendiğinden, arızi nitelikteki bir fazla çalışma karşılığı gibi değerlendirilemez.
- 9.HD. 2020/2597 E. 2021/5846 K. 09.03.2021.
Sözleşmede fazla mesai ücrete dahil olduğundan 1 saatlik ücret, aylık ücretin 258,75’e (kanunlargibi.com notu: 258,75 nasıl hesaplanıyor: önce senelik 270 saat 12’ye bölünerek aylık 22,5 saat çalışma bulunuyor; ardından bu 22,5 saat 1,5 fazla mesai katsayısı ile çarpılarak temel ücrete dahil edilebilecek 33,75 saatlik fazla çalışmaya ulaşılıyor. Son olarak, aylık normal çalışma saati olan 225’e 33,75 ekleniyor, böylelikle temel ücrete dahil edilebilecek ve ekstradan fazla mesai ödenmeyecek toplam çalışma saatine ulaşılıyor: 225 + 33,75 = 258,75) bölünmesi suretiyle bulunmalıdır (bu kararlar artık terk edildi, hesaplama bir önceki açıklanan karara göre yapılmaktadır).
- 22.HD. 2019/3399 E. 2019/11134 K. 20.05.2019.
- 7.HD. 2013/5579 E. 2013/13617 K. 02.09.2013.
Kaynaklar:
- www.yargitay.gov.tr
- BETİN, Selma; OCAK, Uğur. “İşçilik Alacakları”, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
Önemli Not: kanunlargibi.com’daki tüm yazılı, işitsel ve görsel içeriklerin ilgili yasalar kapsamında her türlü hakkı saklıdır; izinsiz kullanılamaz ve çoğaltılamaz. Akademik çalışma ve bilgilendirme amacıyla referans veya bağlantı verilmek suretiyle kullanılabilir.
