Boşta geçen süre ücreti ve işe iade tazminatı hangi tarihteki ücrete göre hesaplanır? Yemek ve yol yardımı, prim, ikramiye gibi ödemeler boşta geçen süre ücreti ve işe iade tazminatı hesabına dahil edilir mi? Boşta geçen süre içerisinde başka bir işyerinde çalışılabilir mi? Boşta geçen süre ücreti ve işe iade tazminatı hesabında çıplak ücret mi giydirilmiş ücret mi esas alınır? Bu ve benzeri sorulara ilişkin verilmiş önemli Yargıtay kararlarını bir araya getirdik. Keyifli okumalar.
BOŞTA GEÇEN SÜRE ÜCRETİ HESAPLANMASI:
Aşağıda belirtilen kararın aksine olarak, boşta geçen süre ücreti işe iade davasının açıldığı tarihteki ücret üzerinden hesaplanır (kanunlargibi.com notu: önceden feshi takip eden 4’üncü aydaki ücret üzerinden hesaplanırken, 7036 sayılı Kanun ile 4857 sayılı Kanun 21’inci maddesinde yapılan değişiklikle artık işe iade davasının açıldığı tarihteki ücret esas alınmaktadır).
- 22.HD. 2012/29217 E. 2013/26625 K. 26.11.2013.
Boşta geçen süre ücreti hesaplanırken ayni sağlanan yemek yardımı eklenir ancak servis şeklinde verilen yol yardımı hesaba dahil edilmez. Bunun sebebi, işçinin fiilen çalışmadığı 4 aylık boşta geçen dönemde servis ile işe götürülüp getirilmesinin söz konusu olmaması ve bu durumda işçinin pozitif manada bir gelip kaybının bulunmamasıdır; işçinin tasarruf edemediği yahut mal varlığından eksilen bir tutar da yoktur. Ancak, yemek yardımı bu mahiyette değildir; yemek yardımının eksilmesi ile oluşan boşluğu çalışan kendi kendisi ikame etmek zorundadır. Oysa işçi, fiilen işe gitmediği takdirde, yol yardımını ikame edecek bir harcama yapmak zorunda değildir ve bu nedenle bir gelir kaybı da bulunmamaktadır.
- 9.HD. 2022/4307 E. 2022/5784 K. 11.05.2022.
- 9.HD. 2022/3357 E. 2022/4177 K. 30.03.2022.
(kanunlargibi.com notu: yukarıdaki son iki kararda servis olan yol yardımından bahsedilmiş ancak para veya kart yoluyla sağlanan yol yardımına değinilmemiştir. Aşağıdaki kararda ise servis harici olan yol yardımının da benzer biçimde boşta geçen süre ücretine dahil edilmemesi gerektiği değerlendirilmiştir).
- 9.HD. 2023/1904 E. 2024/331 K. 13.02.2024.
Fiili çalışma halinde ayni olarak sağlanan araç ve servis yardımı boşta geçen süre ücretine dahil edilmemelidir.
- 9.HD. 2015/32325 E. 2019/3129 K. 11.02.2019.
Yol ve yemek yardımları çalışan işten ayrıldıktan sonra kaldırılmış olsa da, işçinin muvafakati bulunmadığından boşta geçen süre hesaplamasında dikkate alınır (kanunlargibi.com notu: yukarıdaki kararlara ters yönde olarak bu defa yol ücreti boşta geçen süre ücreti hesaplamasına dahil edilmiştir; ancak genel uygulama yol yardımının bahse geçen kararlarda olduğu üzere boşta geçen süre ücretine dahil edilmemesi yönündedir).
- 22.HD. 2013/8872 E. 2014/7935 K. 14.04.2014.
İşverence işçiye sağlanan barınma imkanı boşta geçen süre ücreti hesaplamasını dahil edilmez. Bunun sebebi, işçinin fiilen çalışmadığı 4 aylık boşta geçen dönemde işyeri şantiyesinde barınmasının söz konusu olmaması ve bu durumda işçinin pozitif manada bir gelip kaybının bulunmamasıdır; işçinin tasarruf edemediği yahut mal varlığından eksilen bir tutar da yoktur. Ancak, yemek yardımı bu mahiyette değildir; yemek yardımının eksilmesi ile oluşan boşluğu çalışan kendi kendisi ikamet etmek zorundadır. Oysa işçi, fiilen işe gitmediği takdirde, yararlanmadığı konut yardımını ikame edecek bir harcama yapmak zorunda değildir ve bu nedenle bir gelir kaybı da bulunmamaktadır (kanunlargibi.com notu: kendi değerlendirmemizce, konut yardımının sağlanan servis yardımından ziyade yemek yardımı gibi düşünülebileceği kanaatindeyiz; servis ile işyerine gitme faaliyeti fiili çalışma olmadan mümkün olamaz ve çalışanın gelirinden bir şey eksiltmezken, konut yardımı tıpkı aynen yemek yardımında olduğu gibi her hâlükârda çalışanın katlanması gereken ve normal hayat akışı içinde yapılması zorunlu bir masraf olarak sınıflandırılabilir fikrindeyiz).
- 9.HD. 2022/4209 E. 2022/5341 K. 27.04.2022.
Boşta geçen süre ücreti hesabında ikramiyeler kıstelyevme göre çalışılan süreye oranlanarak hesaplanır.
- 9.HD. 2019/5886 E. 2021/2712 K. 28.01.2021.
Satışa bağlı prim gibi haklar ortada bir çalışma olmadığında boşta geçen süre ücretine eklenmez.
- 9.HD. 2015/18720 E. 2018/11923 K. 28.05.2018.
Fazla çalışma, hafta tatili ve genel tatilde çalışma, satışa bağlı prim gibi haklar fiili bir çalışma olmadığından boşta geçen süre ücretine dahil edilmez (kanunlargibi.com notu: bu konu ile doğrudan bağlantılı olmasa da; söz konusu kararda, daha önce yukarıda açıklanan kararlara ters yönde olarak, yol ücreti ve servis hizmetinin de boşta geçen süre ücreti hesaplamasına dahil edilmesi gerektiği belirtilmiştir.)
- 22.HD. 2016/507 E. 2019/15015 K. 04.07.2019.
Jestiyon pirimi ve temettü boşta geçen süre ücretine dahil edilir.
- 9.HD. 2016/11049 E. 2019/22460 K. 16.12.2019.
Çalışmaya bağlı olmayan primler de aynen yemek yardımı, ikramiye, özel sağlık sigortası gibi boşta geçen süre ücretine dahil edilir.
- 9.HD. 2015/24463 E. 2017/10966 K. 20.06.2017.
İşe iade davasında yargılama süreci devam ederken, çalışan işe iade edilirse her ne kadar işe başlatma konusuz kalmış olsa dahi, davacı feragat etmemiş ya da talebini geri almamış ise, boşta geçen süre ücreti ve diğer haklar talep edilebilir. Ancak, işe iade ve işe başlatmama tazminatlarına ilişkin talepler konusuz kaldığı için artık istenilemez.
- 9.HD. 2021/142 E. 2021/5153 K. 25.02.2021.
Somut olayda, işe iade davasında yargılama süreci devam ederken çalışan 3 ay sonra işe iade edilmiştir; boşta geçen süre ücreti 4 ay üzerinden değil 3 aylık bu periyot üzerinden hesaplanır.
- 22.HD. 2011/12398 E. 2011/8363 K. 26.12.2011.
Çalışan, boşta geçen süre olan 4 aylık periyotta başka bir işte çalışırsa, kazandığı bu ücret boşta geçen süre ücretinden hiçbir şekilde mahsup edilmez; işçi her iki ücrete de hak kazanmış olur.
- 22.HD. 2017/27398 E. 2019/20642 K. 07.11.2019.
- 9.HD. 2016/11408 E. 2019/22589 K. 17.12.2019.
Diğer hakların da ücret alacağı gibi, kararın kesinleşmesine kadar en çok 4 ay hesaplanması gerekirken, bu süreyi aşacak şekilde ve boşta geçen tüm süre üzerinden hesaplanması hatalıdır.
- 9.HD. 2006/2477 E. 2006/22420 K. 14.09.2006.
- 9.HD. 2015/24463 E. 2017/10966 K. 20.06.2017.
İşçinin bordrosundaki “grup sağlık, grup yaşam” adı altındaki ödemeler boşta geçen süre ücretine dahil edilmez.
- 22.HD. 2017/44368 E. 2020/8270 K. 01.07.2020.
Boşta geçen süre ücretine en yüksek mevduat faizi yürütülür.
- 9.HD. 2008/36896 E. 2010/28374 K. 08.10.2010.
- 22.HD. 2012/27699 E. 2013/28378 K. 06.12.2013.
(kanunlargibi.com notu: boşta geçen süre ücretine işletilecek faiz konusunda Yargıtay’ın farklı kararları bulunmaktadır, bu kararları; “işçi dilekçesinde boşta geçen süre ücretini talep etmişse bu tarihte, etmemişse dava ıslah tarihinde faiz başlar”, “işçi dilekçesinde boşta geçen süre ücretini talep etmişse bu tarihte, etmemişse işe başlatılmadığı tarihte faiz başlar”, “işçi dilekçesinde boşta geçen süre ücretini talep etmiş olsa da işe başlatılmadığı tarihte faiz başlar” şeklinde özetleyebiliriz).
Boşta geçen süre süre ücretinin faiz başlangıcı, işe başlatma dilekçesinde işveren temerrüde düşürülmüşse bu tarih, aksi halde dava ve ıslah tarihidir.
- 9.HD. 2018/7326 E. 2018/16821 K. 27.09.2018.
- 9.HD. 2016/10791 E. 2019/22179 K. 11.12.2019.
- 7.HD. 2015/3406 E. 2015/8658 K. 13.05.2015.
Davacı işçi işe iadesi için başvuruda bulunurken boşta geçen süreye ilişkin ücret ve sosyal haklarını da talep etmiş olmakla davalı işvereni temerrüde düşürmüştür, faiz bu tarihten itibaren işlemeye başlar.
- 9.HD. 2008/16917 E. 2010/2572 K. 05.02.2010.
Somut olayda, davacı işçi işe iade için gönderdiği ihtarnamede boşta geçen süre ücretini de talep etmiş, yerel mahkeme boşta geçen süre ücretine bu dilekçe tarihi itibari ile faiz yürütmüştür. Ancak Yargıtay işverenin işe başlatmama tarihi itibari ile temerrüde düştüğünü kabul ederek faizin bu tarihi itibari ile işletilmesi gerektiğini değerlendirmiştir.
- 22.HD. 2013/30423 E. 2013/22713 K. 30.10.2013.
Kıdem ve ihbar tazminatı hesabına boşta geçen 4 aylık süre eklenmeli ve ek tazminat hesabı yapılmalıdır. Hesaplama yapılırken, ilk fesih ile işe başlatma arasındaki tarihin değil sadece boşta geçen sürenin alınmasına dikkat edilmelidir.
- 22.HD. 2012/788 E. 2012/13848 K. 19.06.2012.
- 9.HD. 2006/29003 E. 2006/29622 K. 09.11.2006.
- 22.HD. 2012/1499 E. 2012/5206 K. 22.03.2012.
İŞE İADE TAZMİNATININ HESAPLANMASI:
İşe iade tazminatının belirlenmesinde dava tarihi itibari ile çalışan emsal bir işçinin ücreti esas alınır (kanunlargibi.com notu: aşağıya alınan kararlarda “işe başlatılmama tarihindeki emsal çalışanın ücreti” üzerinden değerlendirme yapılmıştır. Ancak yukarıda da bahsedildiği üzere; 7036 sayılı kanun ile 4857 sayılı Kanun 21’inci maddesinde yapılan değişiklikle boşta geçen süre ücreti ve işe başlatmama tazminatı hesabında artık işe iade davasının açıldığı tarihteki ücret esas alınmaktadır. Bu bağlamda biz de “dava tarihi itibari ile belirlenecek emsal ücreti” esas aldık). İşçi pozisyonu ve ücretini davacı ispatlamalıdır, emsal işçiyi de davacı gösterir. Artış kuralı varsa veya emsal işçilere zam yapılmışsa buna göre ücret belirlenir, yoksa da asgari ücrete oranlanmaz.
- 9.HD. 2021/3881 E. 2021/8029 K. 13.04.2021.
- 9.HD. 2017/41986 E. 2020/5464 K. 02.06.2020.
Ücretin artırılacağı şartı konmamışsa, işe başlatmama tazminatı hesaplanırken emsal ücret asgari ücrete oranlanarak hesaplama yapılmaz (kanunlargibi.com notu: her ne kadar ilgili kararların birisinde ilk fesih tarihi itibariyle ödenen son ücrete göre, diğerinde ise davacının işe başlatılmadığı tarihteki ücrete göre hesaplama yapılması gerektiği belirtilmiş olsa da; yukarıda açıkladığımız yasa değişikliği çerçevesinde hesaplamanın “dava açılan tarihteki emsal işçi ücreti dikkate alınarak” yapılması gerektiği kanaatindeyiz).
- 22.HD. 2017/24960 E. 2019/20482 K. 07.11.2019.
- 22.HD. 2017/24984 E. 2019/20120 K. 04.11.2019.
İşe başlatma tazminatı giydirilmiş değil çıplak ücret üzerinden hesaplanır.
- 9.HD. 2009/2277 E. 2011/3308 K. 14.02.2011.
- 22.HD. 2011/5998 E. 2012/1244 K. 06.02.2012.
İşe başlatmama tazminatı sözleşmeyle artırılamaz; en az 4 en fazla 8 aydır.
- 9.HD. 2013/8451 E. 2015/2375 K. 27.01.2015.
Her ne kadar işyerindeki çalışan sayısı 30’un altında dahi olsa, yapılan toplu iş sözleşmesindeki maddeye göre İş Kanunu’ndaki iş güvencesi hükümlerinin uygulanacağı belirtilmişse, işçi dava açarak işe iade hükümlerinden faydalanabilir. Dava açılmamış ve feshin geçersizliği ayrıca ileri sürülmemişse, işe iade tazminatı talep edilemez.
- 9.HD. 2021/29287 E. 2008/35193 K. 23.12.2008.
Her ne kadar işyerindeki çalışan sayısı 30’un altında dahi olsa, yapılan toplu iş sözleşmesindeki maddeye göre İş Kanunu’ndaki iş güvencesi hükümlerinin uygulanacağı belirtilmişse, işçinin kötü niyet tazminat talebi reddedilmelidir; işe iade ve işe başlatmama tazminatı ile ilgili talepler kabul edilebilir.
- 22.HD. 2015/17664 E. 2015/22172 K. 29.06.2015.
Basın çalışanları da İş Kanunu’na kıyasen iş güvencesi kapsamındadır.
- 9.HD. 2010/32397 E. 2012/33334 K. 08.10.2012.
Somut olayda, toplu iş sözleşmesi çerçevesinde “fesih halinde kıdem tazminatı tavanının 10 katı tutarında iş güvencesi tazminatının cezai şart olarak ödeneceği” hükmü düzenlenmiştir. Ancak, İş Kanunu’ndaki ilgili maddenin bireysel ya da toplu iş sözleşmeleri ile değiştirilmesi yahut geçersiz kılınması mümkün değildir; iş güvencesi kapsamında kalan bir işçinin toplu iş sözleşmesinde düzenlenmiş olsa bile cezai şart niteliğindeki iş güvencesi tazminatını talep etme hakkı bulunmamaktadır, sadece işe iade ile ilgili yasada düzenlenen talep ve tazminatları isteyebilir.
- 9.HD. 2009/45886 E. 2012/7562 K. 07.03.2012.
- 9.HD. 2020/3566 E. 2020/10078 K. 30.09.2020.
İş güvencesi kapsamı dışında kalan işçiler açısından feshe bağlı düzenlenen cezai şart iş güvencesi tazminatı niteliğindedir. Tazminatın miktarı toplu iş sözleşmesine göre değil 4857 sayılı Kanun 21’inci maddesine göre belirlenmelidir.
- 9.HD. 2010/25819 E. 2012/9485 K. 21.03.2012.
İş güvencesi kapsamında kalmayan işçi açısından toplu iş sözleşmesinde düzenlenen feshe bağlı 4 yıllık brüt ücret fahiştir; Borçlar Kanunu’na göre indirim yapılırken tutar hesaplanmasında 4857 sayılı Kanun 21’inci maddesindeki alt-üst sınır, davacının hizmet süresi yönünden dikkate alınmalıdır.
- 9.HD. 2010/17227 E. 2010/14889 K. 27.05.2010.
Borçlar Kanunu’na göre indirim yapılırken tutar hesaplanmasında 4857 sayılı Kanun 21’inci maddesindeki alt-üst sınır davacının hizmet süresi yönünden dikkate alınmalıdır.
- 9.HD. 2007/36178 E. 2008/35243 K. 23.12.2008.
İlk fesih sırasında ihbar süresi kullandırılmışsa, işe başlatılmama sonrasında ihbar tazminatı ayrıca istenilmez.
- 9.HD. 2017/9677 E. 2019/8475 K. 11.04.2019.
- 9.HD. 2012/5086 E. 2012/43845 K. 24.12.2012.
İş güvencesi dışında bulunan bir çalışan için iş sözleşmesinde “iş güvencesi hükümlerinin uygulanacağına” dair hükümler bulunması halinde, işçinin kötüniyet tazminatı ve iş güvencesi tazminatının ikisini birden hak edeceğine hükmedilemez; çalışanın lehine olan tazminat uygulanır. Ancak, bu tür isteklerde Borçlar Kanunu’na göre indirim yapılırken tutar hesaplanmasında 4857 sayılı Kanun 21’inci maddesindeki alt-üst sınır davacının hizmet süresi yönünden dikkate alınmalıdır.
- 9.HD. 2007/37132 E. 2009/2322 K. 12.02.2009.
Çalışan iş güvencesi kapsamında ise “işten çıkarma tazminatı” adı altında belirlenen ayrı bir tazminat ödenmez; iş güvencesine dair tazminat ve hükümler uygulanır.
- 9.HD. 2009/2127 E. 2009/1516 K. 04.02.2009.
- 9.HD. 2008/968 E. 2008/1354 K. 08.11.2008.
İşe başlatmama tazminatına yasal faiz yürütülür.
- 9.HD. 2019/5886 E. 2021/2712 K. 28.01.2021.
İşe başlatmama tazminatında faiz başlangıcı işverenin işe iade kararına rağmen açıkça başlatmayacağını bildirdiği veya cevap vermediğinde başvurudan itibaren 1 aylık sürenin dolduğu gündür.
- 9.HD. 2017/7493 E. 2017/21394 K. 14.12.2017.
- 9.HD. 2008/44347 E. 2010/17450 K. 10.06.2010.
- 9.HD. 2008/43777 E. 2010/36775 K. 09.12.2010.
İşe başlatmama tazminatından ilk fesih aşamasından sonra yapılan kıdem ve ihbar tazminatları mahsup edilmelidir.
- 9.HD. 2008/28785 E. 2010/20556 K. 25.06.2010.
İşe başlatmama tazminatında yeni kıdem ve ihbar tazminatı hesaplamaları, işe başlatmama yoluyla gerçekleşen fesih tarihindeki ücret ve kıdem tazminat tavanı gözetilerek yapılmalıdır. İşçiye geçersiz sayılan ilk fesih sırasında kıdem ve ihbar tazminatı ile izin ücreti ödenmişse, 4 ay boşlukta geçen süre ilavesiyle birlikte son ücrete (işe başlatmama tarihindeki ücret) göre tekrar hesaplama yapılmalı ve daha önce ödenenler mahsup edilerek sonuca gidilmelidir. Bu hesaplama yapılırken, ilk fesih sırasında ödenen tazminat tutarları avans niteliğinde olmadığından sadece ödenen miktarın dahil edilmeden mahsup işlemine tabi tutulması gerekir (kanunlargibi.com notu: aşağıya alınan ikinci kararda, bu karara tam tersi yönde olarak ilk fesihteki ödemenin avans kabul edilerek faiziyle mahsup edilmesi yönünde karar verilmiştir).
- 9.HD. 2016/20122 E. 2020/6787 K. 01.07.2020.
- 22.HD. 2016/9647 E. 2019/7325 K. 02.04.2019.
Kaynaklar:
- www.yargitay.gov.tr
- BETİN, Selma; OCAK, Uğur. “İşçilik Alacakları”, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
Önemli Not: kanunlargibi.com’daki tüm yazılı, işitsel ve görsel içeriklerin ilgili yasalar kapsamında her türlü hakkı saklıdır; izinsiz kullanılamaz ve çoğaltılamaz. Akademik çalışma ve bilgilendirme amacıyla referans veya bağlantı verilmek suretiyle kullanılabilir.
