İkramiye ödemesi kaldırılırsa çalışma koşullarında ve işyeri uygulamasında değişiklik yapılmış olur mu? Performansa bağlı ikramiye nasıl hesaplanır? İkramiyeye ilişkin iş sözleşmesinde bir hüküm bulunmak zorunda mıdır? İkramiye ücrete eklenerek bordroda gösterilebilir mi? İkramiye ödemesi ispatlanabilir mi? Gazetecilere ikramiye ödemesi zorunlu mudur? Bu ve benzeri konularla ilgili güncel Yargıtay kararlarını bir araya getirdik. Keyifli okumalar.
ÇALIŞMA KOŞULLARINDA DEĞİŞİKLİK:
Somut olayda, işyeri devri gerçekleşmiş ve devralan işveren davacı işçi ile yeni bir sözleşme imzalayarak farklı bir ikramiye sistemi belirlemiştir. Bu durumda, şartları kabul eden işçi için çalışma koşullarının değişikliğinden söz edilemez, devreden ve devralan arasında yapılan devir sözleşmesinin işçiler yönünden doğrudan kazanılmış bir hak oluşturması düşünülemez.
- 9.HD. 2009/ 27.771 E. 2011/ 45.298 K. 23.11.2011.
İkramiye uygulaması tek taraflı olarak kaldırılamaz, işçinin yazılı onayı aranmalıdır, örtülü rıza kabul edilemez.
- 7.HD. 2013/26457 E. 2014/6867 K. 26.03.214.
- 9.HD. 2015/34103 E. 2018/21776 K. 28.11.2018.
- 9.HD. 2015/32556 E. 2018/11448 K. 22.05.2018.
PERFORMANSA BAĞLI İKRAMİYE:
Somut olayda, sözleşmeye göre davacının ikramiyeye hak kazanabilmesi için yılda en az 1 milyon adet montaj köpüğü satması gerekmektedir; bu konuda deliller toplanmalıdır.
- 9.HD. 2009/32912 E. 2011/48665 K. 19.12.2011.
Performansa bağlı ikramiye kıstelyevme göre değerlendirmelidir.
- 7.HD. 2014/1508 E. 2014/8680 K. 21.04.2014.
Performansı gösteren işyeri kayıtları incelenmelidir.
- 9.HD. 2009/9793 E. 2011/9481 K. 30.03.2011.
İkramiye performansa bağlı olmakla herkese verilmese dahi verilen kişilerle karşılaştırma yapılmalı ve işçinin ikramiyeyi hak edip etmediği buna göre araştırılmalıdır.
- 9.HD. 2008/38464 E. 2010/34054 K. 22.11.2010.
İŞYERİ UYGULAMASI:
Somut olayda, işyerinde 2005-2006-2007 yıllarında bayramlarda çalışanlara ikramiye verildiği tespit edilmiştir. Bu bağlamda, ikramiye işyeri uygulaması haline almıştır.
- 9.HD. 2009/7311 E. 2011/6339 K. 07.03.2011.
Somut olayda, 2003 yılında 3 defa aralıklı olarak çalışanlara ikramiye dağıtılmıştır. İşyerinde ikramiye uygulamasının kurallarını belirleyen yazılı bir sözleşme bulunmadığı gibi, daha önceki ve sonraki yıllarda da ikramiye uygulamasına gidilmemiştir. Bu çerçevede, ikramiye işyeri uygulaması halini almamıştır
- 9.HD. 2006/14539 E. 2006/20629 K. 11.07.2006.
İkramiye bir kere ödenmekle işyeri uygulaması haline almaz.
- 22.HD. 2016/16058 E. 2019/13885 K. 24.06.2019.
SÖZLEŞMEDE HÜKÜM BULUNMASI:
Sözleşmede ikramiyeye ilişkin hüküm varsa hesaplama buna göre yapılmalıdır.
- 9.HD. 2008/5761 E. 2009/18554 K. 02.07.2009.
Personel teklifi belgesinde ikramiye ödeneceğine ilişkin bir düzenleme bulunması sebebiyle işveren ikramiye ödeme yükümlülüğündedir.
- 9.HD. 2015/9910 E. 2017/8923 K. 25.05.2017.
TANIK BEYANLARI:
Sadece davacı tanık beyanlarıyla ikramiyenin varlığı kabul edilemez.
- 9.HD. 2016/10992 E. 2018/18419 K. 16.10.2018.
- 9.HD. 2012/5129 E. 2014/11091 K. 02.04.2014.
İşyerinde dava açan ve dolayısıyla davacı işçi ile menfaat birliği içinde olan davacı tanık beyanlarıyla ikramiyenin varlığı kabul edilemez.
- 9.HD. 2010/8906 E. 2010/14674 K. 23.05.2010.
- 9.HD. 2008/6007 E. 2009/23229 K. 17.09.2009.
Somut olayda, tanık beyanlarının çelişkili olması karşısında ikramiye alacağı ispatlanamamıştır.
- 9.HD. 2010/2633 E. 2012/11563 K. 05.04.2012.
Tanık beyanları ve işyeri şahsi dosyasında davacıya ikramiye adı altında bazı ödemeler yapıldığı anlaşılması karşısında talep kabul edilmelidir.
- 9.HD. 2006/6808 E. 2006/29413 K. 08.11.2006.
ÇALIŞILMIŞ GİBİ SAYILAN SÜRELER:
Somut olayda, 4 aylık süre çalışılmış gibi sayıldığından bu süreye (işe iade davalarındaki boşta geçen süre) ilişkin olarak teşvik ikramiyesi talebinin kabul edilmesi gerekir.
- 9.HD. 2006/19548 E. 2006/24593 K. 25.09.2006.
İKRAMİYENİN ÜCRETE EKLENMESİ:
İkramiyenin ücrete eklenerek yansıtılması ve bu şekilde bordrolaştırılması çalışma koşullarında değişiklik olarak kabul edilemez; işçinin maddi kaybı bulunmadığından yazılı onayına gerek yoktur. Ancak, bu durum araştırılarak ikramiyenin ücrete eklenmediğinin anlaşılması durumunda çalışma koşullarında değişiklik olduğu kabul edilmelidir.
- 9.HD. 2011/13158 E. 2012/25014 K. 02.07.2012.
- 9.HD. 2015/19149 E. 2018/11499 K. 23.05.2018.
- 9.HD. 2009/14339 E. 2011/15018 K. 23.05.2011.
KISTELYEVM:
İşten ayrılan işçi için kıstelyevme göre ikramiye hesaplaması yapılmalıdır.
- 9.HD. 2020/6762 E. 2021/3731 K. 15.02.2021.
- 9.HD. 2006/12367 E. 2006/18963 K. 27.06.2006.
GAZETECİLER-BASIN ÇALIŞANLARI:
5953 sayılı Basın İş Kanunu 14’üncü daddesinde “gazeteciler her hizmet yılı sonunda işverenin sağladığı karın emeklerine düşen nispi karşılığı olarak birer aylık ücret tutarında ikramiye alırlar” hükmü düzenlenmiştir. Bu kapsamda, ikramiye talebi durumunda gazetenin kar etmesi araştırılmalıdır.
- 9.HD. 2016/28206 E. 2019/11614 K. 21.05.2019.
- 9.HD. 2008/348 E. 2008/12804 K. 27.05.2008.
Gazetenin kar edip etmediği vergi dairesinden sorulmalıdır.
- 9.HD. 2010/51173 E. 2013/10818 K. 02.04.2013.
İş sözleşmesinde yasal ikramiye haricinde akdi bir ikramiye kararlaştırılmamışsa, bordroda ödendiği gösterilen ikramiye tutarı yasal ikramiye olarak kabul edilir ve işverenin sorumluluğunu yerine getirdiği değerlendirilir.
- 9.HD. 2009/33343 E. 2012/12059 K. 10.04.2012.
BANKA KURULUŞ İKRAMİYESİ:
Somut olayda, emekli olanlara ödendiğinden sözleşmesi feshedilen işçi hak edemez.
- 9.HD. 2011/52321 E. 2013/22703 K. 17.09.2013.
Verilmesine ilişkin açık bir sözleşme hükmü veya işyeri uygulaması yoksa işveren takdirindedir.
- 9.HD. 2010/38386 E. 2013/61 K. 14.01.2013.
ÖDEME:
Somut olayda, bordrolarda ikramiye adı altında ödemeler yer almaktadır, işveren ikramiyenin aylık ücrete ilave olarak ödendiğini öne sürmüştür. Bordrolarda işçinin imzası bulunmamakta birlikte, ödemelerin banka kanalıyla yapıldığı davacı vekili tarafından ileri sürülerek bu kayıtların incelenmesi talep edilmiştir. Bu bağlamda, ilgili banka kayıtları incelenmeli ve buna göre karar verilmelidir.
- 9.HD. 2006/25785 E. 2006/30082 K. 14.11.2006.
Davacıya ödenen ikramiyeler tereddüde yer vermeyecek şekilde belirlenmeli ve ödenenler hesap dışı bırakılarak, geriye kalan bakiye hüküm altına alınmalıdır.
- 9.HD. 2006/13166 E. 2006/32153 K. 07.12.2006.
Bankadan ödeme iddiası varsa bu durum araştırılarak, bordrolar imzasız dahi olsa ödeme bulunması halinde ödenen ikramiye tutarlarının mahsubu yoluna gidilmelidir.
- 9.HD. 2011/42120 E. 2012/25311 K. 02.07.2012.
FAİZ:
Toplu iş sözleşmesi ile bir akdi ikramiye düzenlenmiş ise ve buna işletme kredisi faizi yürütülmesi belirtilmişse, en yüksek mevduat faizi yerine ikramiye için sözleşmede belirtilen işletme kredisi faizi hesaplanmalıdır.
- 9.HD. 2008/13302 E. 2009/36182 K. 21.12.2009.
ZAMANAŞIMI:
İkramiye ücret niteliğinde olması sebebiyle 5 yıllık zamanaşımına tabidir.
- 9.HD. 2009/2143 E. 2009/6438 K. 10.03.2009.
HESAPLAMA:
Somut olayda, işçinin geçmişteki ikramiye ödemelerinin hesaplanması gerekmiş ancak tutarın tam tespiti yapılamamıştır. Bu durumda yapılacak iş; işçinin son aldığı ücretin fesih tarihindeki asgari ücrete oranlamasının yapılması ve ikramiyenin hak edildiği tarihteki asgari ücretin de bu orana göre artırılması suretiyle hesaplamaya gidilmesidir.
- 9.HD. 2009/36289 E. 2011/47907 K. 12.12.2011.
Somut olayda, inceleme dönemine ait tüm bordrolar elde bulunduğundan asgari ücretin son ücrete göre artırılması suretiyle hesaplama yapılması hatalıdır; ücret miktarında ihtilaf söz konusu değilken ibraz edilen bordroların göz ardı edilerek bu şekilde bir yöntem izlenmesi doğru olmayacaktır.
- 9.HD. 2010/6539 E. 2012/13703 K. 09.04.2012.
Geçmiş dönemlere ait ikramiye hesaplamasında, son dönem değil ilgili dönem ücretine göre hesaplama yapılmalıdır.
- 9.HD. 2007/30185 E. 2008/28441 K. 24.10.2008.
Somut olayda, işyerinde çalışanlara 4 aylık ücret karşılığında ikramiye ödemektedir. İşyerindeki yarı zamanlı çalışanların ikramiye hak edişi hesaplanırken; öncelikle tam süreli çalışanların yıl içindeki fiili çalışma süresi belirlenmeli, ardından bu fiili çalışma süresine göre kısmi süreli çalışanların oransal ikramiye hakkı hesaplamalıdır (kanunlargibi.com notu: Örneğin, tam süreli bir çalışan sene içinde 280 gün fiili çalışma yapmışsa, haftada 3 gün çalışan yarı zamanlı bir işçinin senelik 144 günlük fiili çalışması karşılığında alacağı ikramiye için gün hesabı, içler dışlar çarpımı mantığıyla 144 x 120 / 280 = 62 gün şeklinde bulunacaktır. Diğer bir deyişle, senelik 280 fiili günü olan (tam zamanlı) bir işçi için 120 günlük bir ikramiye ödemesi takdir edilmiş ise, 144 gün fiili günü bulunan (yarı zamanlı) bir işçi için 62 günlük ikramiye ödenmelidir).
- 9.HD. 2009/22763 E. 2011/38422 K. 20.10.2011.
Somut olayda, işveren senede 4 defa yapılması öngörülen ikramiye ödemesini yıl içindeki ücretlere yansıtarak ödemiş ve bunu bordrolaştırmıştır. Bunun üzerine, giydirilmiş ücret hesaplanırken ayrıca ikramiye ödemesi eklenmesi durumunda mükerrer ve fazladan hesaplama yapılmış olacaktır.
- 9.HD. 2008/24737 E. 2010/11297 K. 19.04.2010.
Kaynaklar:
- www.yargitay.gov.tr
- BETİN, Selma; OCAK, Uğur. “İşçilik Alacakları”, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
Önemli Not: kanunlargibi.com’daki tüm yazılı, işitsel ve görsel içeriklerin ilgili yasalar kapsamında her türlü hakkı saklıdır; izinsiz kullanılamaz ve çoğaltılamaz. Akademik çalışma ve bilgilendirme amacıyla referans veya bağlantı verilmek suretiyle kullanılabilir.
