Prim ödemesi iş sözleşmesinde mutlaka belirtilmeli midir? Bordroda prim ödemelere nasıl gösterilmelidir? Prim ödemesi tespit edilirken emsal işçilerin ödemeleri dikkate alınır mı? İşten çıkışta prim hesaplaması nasıl yapılır? Prim ve fazla mesai arasındaki ilişki nedir? Performans primi, başarı primi, teşvik birimi, jestsiyon primi, kıdem primi gibi prim ödeme türleri hakkındaki düzenlemeler nelerdir? Satışa bağlı prim nasıl hesaplanır? Bu ve benzeri konularla ilgili güncel Yargıtay kararlarını bir araya getirdik. Keyifli okumalar.
İSPAT:
Prim ödemeye ilişkin sözleşme işveren tarafından imzalanmamış olsa da, işveren tarafından mahkemeye sunulan belgeler arasına eklenmiştir. Ayrıca, başvurulan tanık ifadelerinden de işyerinde prim uygulaması bulunduğu anlaşılmıştır. Bu bağlamda, çalışanın prim ödemesini hak ettiği değerlendirilmektedir.
- 9.HD. 2009/31264 E. 2011/50016 K. 28.12.2011.
Somut olayda, prim ödeneceğine dair yazılı sözleşme bulunmamaktadır; yalnızca davacının eşi olan tanığın beyanına dayalı olarak prim ödemesi yapıldığı ispatlanamaz.
- 9.HD. 2016/2193 E. 2019/8709 K. 15.04.2019.
İşe almaya yetkili kişi tarafından imzalanan sözleşmedeki prim ödemesi şartı işvereni bağlar.
- 9.HD. 2008/41679 E. 2010/36460 K. 07.12.2010.
Pirim uygulaması tek tanık beyanıyla kabul edilemez; işyeri kayıtlarından araştırma yapılmalıdır.
- 9.HD. 2013/7914 E. 2015/97 K. 12.01.2015.
- 9.HD. 2011/17882 E. 2013/19150 K. 20.06.2013.
Hem davacı hem de davalı tanıklarının ifadelerinden prim ödemesi yapıldığı anlaşıldığından emsal işçi ödemeleri dikkate alınarak hesaplama yapılmalıdır.
- 22.HD. 2013/6812 E. 2014/4865 K. 06.03.2014.
Satış temsilcisi olarak çalışan işçinin prim ödemesi aldığı davacı tanıklarının beyanıyla ispatlanmıştır.
- 9.HD. 2018/5619 E. 2018/13418 K. 20.06.2018.
Davalı tanığı da işçiye prim ödendiğini beyan ettiğinden, işyerindeki prim ödeme usul ve esaslarının araştırılması gerekir.
- 7.HD. 2013/24179 E. 2014/6246 K. 18.03.2014.
Somut olayda, davacı tanığı işyerinde prim ödemelerinin kaydının tutulduğunu ifade etmiştir. Bu bağlamda, sadece tek bir tanık ifadesine dayanılarak ve işyeri kayıtları incelenmeden prim ödemesi yapıldığının kabulü hatalıdır.
- 22.HD. 2013/7361 E. 2013/30458 K. 26.12.2013.
Somut olayda, işveren çalışanın hedefi tutturmaması sebebiyle prim ödemesi yapılmadığını savunmuştur. Bu bağlamda, işyerinde prim ödemesinin varlığı kabul edilmeli; prim ödemesine ilişkin kayıtlar, işyeri uygulaması, bordrolar incelenmeli ve buna göre karar verilmelidir.
- 9.HD. 2014/12418 E. 2015/13197 K. 06.04.2015.
Prim ödemesinin varlığı, e-mailler “şirketi içi yazışma” kabul edilerek ispatlanabilir.
- 22.HD. 2017/22848 E. 2019/11232 K. 21.05.2019.
- 22.HD. 2017/34993 E. 2020/9357 K. 27. 11.2019.
BORDRODA PRİM ÖDEMELERİ:
Avans adı altında ödeme yapılıp, bu avans sonraki ay çalışanın maaşından mahsup edilmediğinden söz konusu ödemenin prim olduğu ispatlanmıştır.
- 7.HD. 2014/1192 E. 2014/4670 K. 26.02.2014.
Primin oluştuğu tarihte çalışmak yeterli olup, ödeme tarihinde işten ayrılmış olsa da işçi kıstelyevm hesabına göre pirime hak kazanır.
- 7.HD. 2013/3674 E. 2013/9854 K. 27.05.2013.
Somut olayda, işveren işçilere maaşlarının değişen oranlarıyla prim ödemesi yapmaktadır. İşçi her ne kadar yılda 3 maaş tutarında pirim ödemesi aldığını öne sürmüş olsa da bunu ispatlayamamıştır; yılda 3 maaş tutarında prim hesabı doğru değildir.
- 9.HD. 2009/13740 E. 2009/16207 K. 09.06.2009.
EMSAL VE ARAŞTIRMA:
Prim ödemesi yapıldığı anlaşıldığına ancak prim ödeme şekli ve miktarı konusunda kesin bir açıklık bulunmadığına göre tanıklar yeniden dinlenilmeli, gerekirse ilgili meslek kuruluşlarından bu konuda araştırma yapılarak sonucuna göre bir karar verilmelidir.
- 9.HD. 2006/8745 E. 2006/13300 K. 15.05.2006.
İşyerinde prim ödeme esasları araştırılarak buna göre hüküm verilmelidir.
- 9.HD. 2009/23453 E. 2011/38323 K. 19.10.2011.
- 9.HD. 2020/4972 E. 2021/3090 K. 02.02.2021.
Prim ödemesinin miktarında uyuşmazlık olduğu durumlarda, işyerindeki prim ödeme esaslası tespit edilerek karar verilmelidir; davacının bir önceki yıl aldığı performans primi ile asgari ücretteki artış oranı karşılaştırılarak yeni prim tutarı hesaplanması doğru değildir. Prim ödeme tutarı her sene asgari ücret oranında artırılamaz.
- 9.HD. 2015/10218 E. 2018/4183 K. 26.02.2018.
Prim ödemesinin yapılıp yapılmadığı işyeri kayıtları esas alınarak araştırılmalıdır.
- 22.HD. 2012/22664 E. 2013/11776 K. 21.05.2013.
Prim ödemesinin sürekli mi yoksa bazı dönemlerde takdire dayalı mı olduğu iddiası araştırılmalıdır.
- 7.HD. 2013/1296 E. 2013/2414 K. 07.03.2013.
Prim ödemesinin varlığı diğer şubelerle karşılaştırma yapılarak araştırılmalıdır.
- 7.HD. 2013/3671 E. 2013/9121 K. 20.05.2013.
Kar oranına göre prim uygulandığında şirket ciro kayıtları incelenmelidir.
- 9.HD. 2009/5199 E. 2011/3896 K. 18.02.2011.
Ev dolaşma şeklinde çalışmada, alınabilecek prim oranı araştırılarak sonuca varılmalıdır.
- 7.HD. 2013/11830 E. 2013/18508 K. 06.11.2013.
Performansa bağlı satış primi söz konusu ise performansın yakalanıp yakalanmadığı araştırmalıdır.
- 22.HD. 2012/26430 E. 2013/19440 K. 23.09.2013.
Somut olayda, çalışanın bordrosunda prim olarak gösterilen bazı ödemelerin aslında avans olduğu yönünde iddialar bulunmaktadır. Durumun böyle olup olmadığı çalışanların ücretleri de inceleyerek belirlenmelidir.
- 9.HD. 2007/34686 E. 2009/11574 K. 21.04.2009.
PRİM VE FAZLA ÇALIŞMA:
Kota dolmaya bağlı pirim fazla çalışma karşılığı değildir. (kanunlargibi.com notu: primli çalışanların fazla mesai hesabı ile ilgili detaylar için tıklayınız).
- 22.HD. 2015/20068 E. 2017/24968 K. 15.11.2017.
PRİM VE HAKKANİYET:
Prim alacağından hakkaniyet indirimi yapılamaz.
- 9.HD. 2012/35625 E. 2013/34858 K. 24.12.2013.
PRİM ÖDEME TARİHİNDE ÇALIŞMA VE KISTELYEVM:
Primin oluştuğu tarih aralığında çalışmak yeterli olup ödeme tarihinde çalışan işten ayrılınmış olsa da kıstelyevm hesabına göre pirime hak kazanılır.
- 9.HD. 2008/5558 E. 2008/30603 K. 25.11.2008.
- 9.HD. 2013/3674 E. 2013/9854 K. 27.05.2013.
- 22.HD. 2012/5219 E. 2012/25522 K. 15.11.2012.
Primin oluştuğu tarihte çalışmak yeterli olup, “işçi ödeme tarihinde işten ayrılmış olursa pirimi hak edemez” şeklinde sözleşmede hüküm bulunsa dahi çalışan prime hak kazanır.
- 9.HD. 2015/20574 E. 2018/13994 K. 26.06.2018.
Somut olayda, primin oluştuğu tarihte binanın %92’si bittiğinden kıstelyevm hesabına göre %92 prime hak kazanılır.
- 7.HD. 2013/19020 E. 2014/4015 K. 17.02.2014.
Somut olayda, işçi işten ayrıldıktan sonra 2016 yılına ilişkin olarak 8 aylık çalışması karşılığı kendisine temettü ödenmesi gerektiğini ileri sürmüş, ancak işveren bu ödemenin “sadece şirketin kar elde etmesi ve genel kurulunca temettü dağıtılmasına karar verilmesi halinde genel kurul tarihinde şirkette fiilen çalışma şartı altında” ödendiğini öne sürmüştür. Bu bağlamda, işveren davacı işçiye 2017 yılında yapılacak genel kurul tarihinde fiilen çalışması bulunmaması sebebiyle ödeme yapmamıştır. İşçi 2016 yılında işten ayrıldığında ve söz konusu temettü olacağının ödenip ödenmeyeceği o tarihte belirlenmediğinden davanın usulden reddedilmesi gerekir.
- 9.HD. 2020/2626 E. 2020/10713 K. 06.10.20020.
Somut olayda, işçi işveren tarafından kendisine her yıl prim ödemesi yapılmasına rağmen 2016 yılında ödemelerin yapılmadığını iddia etmiştir. Buna karşın işveren; davacıya periyodik ve süreklilik arz eden bir ödeme yapılmadığını, tek taraflı olarak ek ücret niteliğinde ödemelerde bulunulduğunu öne sürmüştür. Diğer yandan işveren, hangi işçinin hangi şartlarda prim kazanacağı ve hak kazanan işçiler bakımından prim hesabının nasıl yapılacağı yönünden detaylara yer vermemiş; bunun yanı sıra hangi sebeple 2016 yılında işçinin pirimi veya ek ödemeyi hak etmediğini izah edememiştir. Dolayısıyla, diğer yıllarda ödenen primlerin toplamının ortalaması alınarak kıstelyevme göre hesaplama yapılmalı ve çalışanın buna göre prim ödemesini hak ettiği değerlendirilmelidir
- 9.HD. 2022/5347 E. 2022/6834 K. 31.05.2022.
PRİM VE TAZMİNAT HESABI:
Primler değişiklik gösterdiğinde son bir yılda ödenen prim 365’e bölünmelidir.
- 9.HD. 2008/1635 E. 2009/14798 K. 28.05.2009.
- 9.HD. 2012/10884 E. 2014/15924 K. 15.05.2014.
KIDEME BAĞLI PRİM:
Bireysel veya toplu iş sözleşmesi ile kıdeme bağlı prim veya kıdemli işçiliği teşvik primi türünde bir ödeme belirlendiyse, kıdem hesaplanırken askerlik borçlanması bu süreye dahil edilmez; askerlik borçlanmasının kıdem hesabına dahil edilmesi sadece 1475 sayılı Kanun’un 14’üncü maddesinden kaynaklanmakta olup sözleşme ile getirilen kıdem primi hesabının bu şekilde yapılması yerinde olmayacaktır.
- 9.HD. 2015/32042 E. 2019/1337 K. 16.01.2019.
Toplu iş sözleşmesinde kıdeme bağlı prim hesabı ile ilgili olarak 5, 10, 15, 20 ve 25 yılın doldurulması halinde primin hak edileceği belirlenmiş ise; işçinin işe giriş tarihine göre belirlenen yılları doldurduğu tarihlerde yürürlükte olan toplu iş sözleşmesi hükümleri çerçevesinde bir defaya özgü olarak prim ödemesi yapılmalıdır. Her toplu iş sözleşmesi için ayrı ayrı hesaplama yapılması hatalıdır.
- 9.HD. 2008/21434 E. 2008/18505 K. 01.07.2008.
BAŞARI PRİMİ:
Başarı primi fazla mesai karşılığı değildir, işçi fazla mesai yapmasa da prim alacağına hak kazanabilir. Mahkemece başarı primi ödendiği gerekçesiyle fazla mesai alacağını reddedilmesi hatalıdır.
- 9.HD. 2015/12207 E. 2017/13943 K. 21.09.2017.
- 9.HD. 2015/36198 E. 2019/6533 K. 25.03.2019.
Somut olayda, öğrencilerin dönem sonunda gösterecekleri başarıya göre öğretmenlerin başarı primi hak edeceği kararlaştırılmıştır. Dönem sonuna kadar verilen eğitim nedeniyle öğretim görevlilerinin payı bulunduğundan ödeme tarihinde sözleşme feshedilmiş olsa dahi pirime hak kazanılır.
- 9.HD. 2013/6598 E. 2013/24444 K. 30.09.2013.
Somut olayda, futbol takımının sezon sonunda Süper Lig’e çıkması halinde teknik direktöre prim verileceği kararlaştırılmıştır. Sözleşme hükmünde, davacının iş sözleşmesinin kulüp tarafından haklı nedenle feshedilmesi halinde bu prime hak kazanamayacağına dair herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu bağlamda, sözleşmesi işveren tarafından haklı nedenle feshedilmiş olsa dahi işçiye prim ödenmesi gerekir.
- 9.HD. 2017/8757 E. 2018/5113 K. 13.03.2018.
JESTİYON PRİMİ:
Jestiyon primi tam yıl çalışılmadıysa dahi kıstelyevme göre verilmelidir.
- 22.HD. 2012/19139 E. 2012/24104 K. 01.11.2012.
Somut olayda, davacı işçinin çalıştığı banka şubesindeki diğer işçilere jestiyon pirimi ödenmesine rağmen kendisine düşük performans sebebiyle anılan prim ödenmemiştir; bunun üzerine çalışan eşit davranma borcuna aykırılık bulunduğunu öne sürmüştür. Performans düşüklüğü nedeniyle prim ödemesi yapılmaması ayrımcılık ve eşit davranma borcuna aykırılık teşkil etmemektedir, bu bağlamda işçinin talebinin reddi gereklidir.
- 22.HD. 2013/6704 E. 2014/6486 K. 18.03.2014.
Jestiyon priminin verilip verilmediği işyeri kayıtlarından araştırılmalı ve hesaplanma yöntemi yönetmelikte belirtiliyorsa buna göre hesaplama yapılmalıdır.
- 22.HD. 2012/11857 E. 2012/15764 K. 05.07.2012.
- 22.HD. 2012/27456 E. 2013/24155 K. 12.11.2013.
Jestiyon primi emsal işçiye göre hesaplanmalıdır.
- 22.HD. 2012/18898 E. 2012/20619 K. 02.10.2012.
PERFORMANSA BAĞLI PRİM:
Somut olayda, bazı işçilerin verilen mesleki görevleri yapmadığı, yazılı ihtar cezası aldığı, hizmet sözleşmesine aykırı davrandığı ve performanslarının düşük olduğu gerekçesi ile prim ödemesi yapılmamış, ancak belirtilen gerekçeler ispatlanamamıştır. Buna göre, bir kısım çalışanlara prim ödemesi yapılırken diğer bir kısmına gerekçesi olmadığı halde prim ödenmemesi eşitlik ilkesine aykırıdır.
- 22.HD. 2013/8961 E. 2013/12289 K. 24.05.2013.
Prim ödemelerinin yapılan satışlar sonucunda gösterilen performansa dayalı olarak ödendiği bir işyerinde; çalışanın satış kotalarını doldurup doldurmadığı, emsal alınan işçinin satış performansı ile davacının performansı arasında fark bulunup bulunmadığı belirlendikten sonra tespit yapılmalıdır.
- 22.HD. 2013/7001 E. 2013/29445 K. 17.12.2013.
- 22.HD. 2012/11854 E. 2012/15590 K. 03.07.2012.
Performans priminin verilmesi usulü hakimce aydınlatılmalıdır.
- 22.HD. 2012/19325 E. 2010/23097 K. 16.10.20012.
Somut olayda, prim ödemesi diğer işçilere yapıldığından ve performans düşüklüğü ispatlanamadığından davacıya prim ödemesi yapılmasına hükmedilmelidir.
- 9.HD. 2018/5530 E. 2018/14907 K. 05.07.2018.
Somut olayda, ekonomik kriz nedeniyle kapanan bir işyerinde davacı işçi yüksek performans gösterdiğini işveren tarafından gönderilen mailler yoluyla kanıtlamaya çalışmıştır. İşyerindeki performans değerlendirme sistemi araştırıldığında; performansa dayalı herhangi bir kriter öngörülmediği, hedef konulmadığı, değerlendirmenin kim tarafından ve nasıl yapılacağının gösterilmediği ve tamamen işverenin takdirine bırakıldığı anlaşılmaktadır. Diğer yandan, davacının kendisine iletildiğini belirttiği e-postaların, diğer tüm çalışanlara gönderildiği ve muhtemelen işyerinde moral motivasyonu yükseltmek amaçlı olduğu anlaşılmıştır; bu bağlamda, davacının kişisel olarak üstün performans sergilediği iddiası sadece anılan e-postalar yoluyla ispatlanamaz. Ayrıca, işyeri kriz nedeniyle kapanırken, davacı işçinin başarılı oldu ancak işyerinin başarısız olduğunun birlikte kabulü mümkün değildir.
- 9.HD. 2012/8801 E. 2014/14858 K. 08.05.2014.
Prim ödemesinin çalışmaya dayalı olduğu durumlarda, çalışma yapılmadan boşta geçen süreler için prim ödemesine hükmedilemez.
- 22.HD. 2013/7356 E. 2014/6688 K. 20.03.2014.
Temettü priminde işçi ödemeye esas alınan dönem içinde bir süre dahi çalıştığında ortaya çıkan kara katkı sağlamış olmaktadır. Bu itibarla, kıstelyevm usulüne göre hesaplama yapılmalıdır.
- 9.HD. 2008/16512 E. 2009/13198 K. 12.05.2009.
SATIŞA BAĞLI PRİM:
Davacı işçi satışa dayalı primin varlığını kanıtlamak için yaptığı satışı belgelerle ispatlamak durumundadır, varsayıma dayalı olarak hesaplama yapılamaz.
- 9.HD. 2010/38524 E. 2013/1762 K. 17.01.2013.
SEFER PRİMİ:
Sefer primi ücret niteliğinde değerlendirildiğinden “Yargı Dağıtılıyor:Ücretler” yazımızda ele alınmıştır, detaylar için buraya tıklayınız.
TEŞVİK PRİMİ:
Teşvik primi her ay değişiyorsa, giydirilmiş ücrete eklenirken 1 yıllık ortalama esas alınmalıdır.
- 22.HD. 2012/24467 E. 2013/14009 K. 11.06.2013.
İşyerinde teşvik primi dağıtım kararı olup olmadığı alıştırılarak buna göre karar verilmelidir.
- 22.HD. 2015/21309 E. 2017/25190 K. 20.11.2017.
Verimliliği teşvik primi fazla çalışma karşılığı ödenmez ve fazla çalışmaya mahsup edilemez; bir ek ödeme kabul edilir ve sadece normal çalışma süreleri için öngörüldüğü kabul edilmelidir.
- 9.HD. 2014/13406 E. 2014/15361 K. 12.05.2014.
FAİZ:
Prim alacağının ödenmesi için kesin bir tarih yoksa faiz başlangıcı dava tarihidir.
- 9.HD. 2006/30790 E. 2006/30668 K. 21.11.2006.
Pirim alacağına en yüksek mevduat faizi yürütülmelidir.
- 9.HD. 2014/3994 E. 2015/17494 K. 12.05.2015.
ÖDEME, FESİH VE HESAPLAMA:
Bordro ile örtüşen prim tahakkuklarına itibar edilmelidir.
- 9.HD. 2011/35976 E. 2012/15484 K. 03.05.2012.
Primlerin performans düşüklüğü nedeniyle ödenmediği iddia edilmiş ancak ispatlanamamıştır; işçi feshi haklıdır.
- 9.HD. 2010/528 E. 2012/9509 K. 22.03.2012.
Prim ödemesi; varsa ödeme yöntemine göre, yoksa emsal işçinin önceki yıl aldığı artış oranına göre yapılmalıdır.
- 9.HD. 2020/9123 E. 2021/4257 K. 18.02.2021.
Kaynaklar:
- www.yargitay.gov.tr
- BETİN, Selma; OCAK, Uğur. “İşçilik Alacakları”, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
Önemli Not: kanunlargibi.com’daki tüm yazılı, işitsel ve görsel içeriklerin ilgili yasalar kapsamında her türlü hakkı saklıdır; izinsiz kullanılamaz ve çoğaltılamaz. Akademik çalışma ve bilgilendirme amacıyla referans veya bağlantı verilmek suretiyle kullanılabilir.
