Fazla mesaide denkleştirme, ara dinlenmesi ve gece çalışması ile ilgili önemli yargı kararlarını sizler için derledik. Keyifli okumalar.
DENKLEŞTİRME:
Davacı işçinin bir ay boyunca yoğun, takip eden ay ise daha kısa çalışma yaptığı anlaşılmakla örtülü denkleştirme yapılıp yapılmadığı hususu araştırmalıdır.
- 9.HD. 2009/45842 E. 2012/6570 K. 01.03.2012.
Bir hafta 4 gün, diğer hafta ise 5 gün 07.00-18.00 / 18.00-07.00 arası çalışmada denkleştirme yoktur.
- 9.HD. 2010/29463 E. 2011/18507 K. 20.06.2011.
Bir hafta 42,5 saat diğer hafta 51 saat çalışmada denkleştirme yoktur.
- 9.HD. 2015/8596 E. 2010/1444 K. 05.02.2018.
Somut olayda taraflar arasında bir hafta süreyle her gün 24 saat çalışma ve ardından 24 saat dinlenme şeklinde bir sistem benimsenmiştir. Davacı işçiye çalışılan günler yine aylık maktu ücret olarak ödenmiştir. Bu şekilde taraflar arasında denkleştirme yönünde karşılıklı bir iradenin bulunduğu ve örtülü denkleştirme uygulandığı kabul edilmelidir. Bununla birlikte, 4857 sayılı İş Kanunu’nun uygulandığı dönemde yasanın 63’üncü maddesine göre günlük çalışma süresini 11 saati aşması halinde fazla çalışmanın varlığından söz edilmelidir.
- 9.HD. 2008/357 E. 2008/12808 K. 27.05.2008.
Somut olayda, yerel mahkeme tarafından; 24 saat çalışıp 24 saat istirahat eden ve itfaiyeci olarak çalışan işçi için, günlük 2 saat ara dinlenme düşünüldükten sonra 1. hafta 3 gün diğer hafta ise 4 gün çalışılmak suretiyle, 1. hafta 21 saat fazla çalışma(kanunlargibi.com notu: hesaplama şu şekilde yapılmış; 24 saat günlük çalışmadan önce 2 saat ara dinlenme düşülüyor, bu rakam çalışma günü olan 3 ile çarpılıyor, bulunan 66 saatten ise haftalık 45 saat çalışma düşülüyor ve 21’e ulaşılıyor), 2. hafta ise 43 saat fazla çalışma (kanunlargibi.com notu: hesaplama şu şekilde yapılmış; 24 saat günlük çalışmadan önce 2 saat ara dinlenme düşülüyor, bu rakam çalışma günü olan 4 ile çarpılıyor, bulunan 88 saatten ise haftalık 45 saat çalışma düşülüyor ve 43’e ulaşılıyor) olduğu şeklinde bir hesaplama yapılmıştır. Hukuk Genel Kurulu’nun ve Yargıtay’ın yerleşik uygulamasında, 24 saatlik çalışma döneminde bir işçinin çalışabileceği süre 14 saat olarak kabul edilmektedir. Bu çerçevede, 4857 sayılı Yasa’ya göre günlük 11 saat sınırı ve denkleştirme uygulaması dikkate alındığında, günlük 11 saatten fazla olan süreler denkleştirmeye dahil edilmeyip fazla çalışma olarak değerlendirileceğinden; birinci hafta için 9 saat (3 saat x 3 gün) ikinci hafta için ise 12 (3 saat x 4 gün) saat fazla çalışma yapıldığı kabul edilmelidir. 1475 sayılı Yasa dönemine giren (22.05.2003 öncesi) çalışmalarda ise, denkleştirme ve günlük 11 saat uygulamaları dikkate alınmadan; 1. hafta için toplam 3×14=42 saat toplam çalışma 45 saatin altında kaldığı için bir fazla mesai söz konusu olmazken; 2. hafta için 4×14=56 saat toplam çalışma bulunacağından 56-45=11 saat fazla mesai hesaplanması gerekecektir.
- 9.HD. 2009/20558 E. 2011/33929 K. 29.09.2011.
Somut olayda davacının ayda 20 gün çalışma süresi içinde 10 gün gündüz vardiyasında 10 gün gece vardiyasında olmak üzere günde 10,5 saat çalıştığı anlaşılmıştır. Gece vardiyasında geçen süre günlük 7,5 saati aşmakta olup bu süre denkleştirmeye tabi tutulamaz. Gündüz vardiyasında geçen süre denkleştirmeye tabi tutulması halinde ise davacının fazla çalışma yapmadığı anlaşılmaktadır. Bu çerçevede, denkleştirmeye tabi tutulmayan ve günlük 7,5 saati aşan (gece) çalışma sürelerinin fazla çalışma olarak değerlendirilerek ayda 30 saat (10,5-7,5=3×10=30) fazla mesai yapıldığı kabul edilmelidir.
- 9.HD. 2020/5110 E. 2020/9118 K. 18.05.2021.
İşyerinde denkleştirme uygulaması mevcut ise, sadece tek bir 2 aylık dönem için değil her bir ikişer aylık periyotta denkleştirme hesaplaması dikkate alınmalıdır.
- 9.HD. 2016/23424 E. 2020/8651 K. 22.09.2020.
ARA DİNLENMESİ:
9 saatlik çalışma süresi içinde işçinin yemek ve diğer insani ihtiyaçları için ara vermeden çalışması hayatın olağan akışına aykırıdır.
- 9.HD. 2011/42773 E. 2012/20219 K. 11.06.2012.
10 saatlik çalışma süresinden yarım saat ara dinlenme bulunduğu konusunda sadece davacı tanığı yeterli değildir; davalı tanığı da dinlenmelidir.
- 9.HD. 2015/27910 E. 2018/23755 K. 20.12.2018.
Davalı tanık dinletmediğinde yasal süreye göre değil davacı tanık ara dinlenme beyan süreleri ile sonuca gidilmelidir.
- 22.HD. 2017/102 E. 2020/7648 K. 24.06.2020.
8 saatlik çalışma süresinden 15 dakika ara dinlenme bulunduğunu davalı tanığı doğruladığından itibar edilmelidir.
- 22.HD. 2016/19199 E. 2019/16589 K. 18.09.2019.
Somut olayda, bilirkişi raporunda fazla çalışma hesaplaması yapılırken doğrudan günlük giriş ve çıkış saatleri esas alınmıştır. Oysa ki, günlük çalışma saatine göre Yasa’da belirlenmiş olan ara dinlenmelerin düşülmesi gerekir. Diğer yandan bilirkişi tarafından, işverenin cevabı yazısındaki “vardiyalı çalışanın (7,5 saat) ara dinlenme süresinin 0,5 saat; vardiyasız (9 saat) çalışanın ise ara dinlenme süresinin 1 saat olduğu fakat bu süreler dışına çıksa bile ara dinlenme süresinin uzamadığı” yönündeki beyanı dikkate alınarak hesaplama yapılmıştır. İşveren yasadaki sürenin altında dinlenme kullandırıldığını kabul etse de yasadaki süre dikkate alınmalı ve buna göre hesaplama yapılmalıdır.
- 22.HD. 2017/ 27.543 E. 2020/ 2663 K. 17.02.2020.
Davacı güvenlik görevlisi olup yedeği bulunmadığından yemeği görevi başında yediğinden ara dinlenme süresi düşülmemelidir.
- 9.HD. 2015/9517 E. 2017/9381 K. 30.05.2017.
Haftalık fazla mesai hesaplaması yapılırken hiç ara dinlenme düşülmemesi hatalıdır.
- 9.HD. 2006/15552 E. 2006/34955 K. 30.05.2017.
Ara dinlenme süresinde çalışmaya hazır beklediğini iddia eden işçi, fazla mesai ücretine hak kazanabilmek için ara dinlenmelerde fiilen çalıştığını ispat etmelidir.
- 9.HD. 2009/23298 E. 2011/41792 K. 31.10.2011.
Toplu iş sözleşmesinde “vardiyalı işlerde çalıştırılan işçilerin yarım saatlik ara dinlenmeleri iş mahallinde geçirmeleri halinde fazla çalışma ödeneceğine” ilişkin bir düzenleme yapılmışsa, bu durum niteliği gereği çalışanın “fiilen hiç ara dinlenme yapmasının mümkün olmadığı işlere (sondaj makinesi gibi işçinin sürekli müdahalesine ihtiyaç duyulan işler)” münhasırdır; kalorifercilik gibi ara dinlenme yapılabilecek işler için geçerli değildir.
- 9.HD. 2006/9093 E. 2006/30751 K. 21.11.2006.
Toplu iş sözleşmesinde “vardiyalı çalışan işçilerin ara dinlenme süresi içinde görev yerini terk edemeyeceği ve çalışmayı sürdüreceği” düzenlenmişse, çalışmanın bu kapsamda olup olmadığı ve fiilen çalışılıp çalışılmadığı alıştırılarak fazla mesai kararı buna göre verilmelidir.
- 22.HD. 2012/13010 E. 2013/3336 K. 19.02.2013.
(Bir önceki yukarıdaki karara ters olarak) Toplu iş sözleşmesinde bir saatlik ara dinlenmenin yarım saatinin çalışılmış sayılacağı kabul edilmekle, fiili çalışma olup olmadığına veya işin kapsamında bakılmadan buna göre karar verilmelidir.
- 22.HD. 2012/23474 E. 2013/12310 K. 27.05.2013.
Ara dinlenme süresinin fazla çalışma sayılması için sadece o saatlerde iş yerinde bulunmak yeterli değildir, fiilen çalışmak önemlidir.
- 9.HD. 2008/5227 E. 2010/13941 K. 18.05.2010.
- 9.HD. 2008/15219 E. 2009/6509 K. 10.3.2009.
Ara dinlenme saatinde çalışma var veya işçi talimatla bekletiliyorsa çalışmadan sayılır; fazla mesai talep edilebilir.
- 9.HD. 2017/8302 E. 2018/13784 K. 26.6.2018.
Ara dinlenme saatinde çalışılmış olsa da sonrasında dinlenildiyse ara dinlenme düşülür.
- 9.HD. 2016/15695 E. 2019/14691 K. 02.7.2019.
Çay molası veya antre molası uygulaması varsa dinlenme süresine çay molası da eklenerek hesaplama yapılmalıdır.
- 9.HD. 2010/13273 E. 2012/23465 K. 18.6.2012.
- 7.HD. 2013/25284 E. 2014/3900 K. 13.02.2014.
İki vardiya arasında 11 saatten daha az dinlenme verilse dahi bu fark haftalık 45 saatin aşılmaması halinde fazla çalışma niteliğinde değildir. Anayasal bir hak olan dinlenme hakkı ile fazla çalışma ücreti alacağı farklı hukuki durumlardır.
- 22.HD. 2016/20550E. 2019/18252 K. 03.10.2019.
4 saate kadar olan çalışmalarda 15 dakika ara dinlenme yapıldığı kabul edilmelidir.
- 22.HD. 2017/6959 E. 2017/8100 K. 10.04.2017.
- 7.HD. 2013/23431 E. 2014/6239 K. 18.03.2014.
4-7,5 saat arası olan çalışmalarda 30 dakika ara dinlenme yapıldı kabul edilmelidir.
- 7.HD. 2014/57 E. 2014/10569 K. 13.05.2014.
- 9.HD. 2010/8727 E. 2012/26529 K. 05.07.2012.
11 saat üzeri çalışmalarda en az 1,5 saat ara dinlenmesi yapıldı kabul edilmelidir (15 saat çalışmalarda 2 saat, 16 saatlerde 3 saat ara dinlenme düşülmüştür).
- 9.HD. 2018/9581 E. 2018/21188 K. 22.11.2018.
- 7.HD. 2013/17240 E. 2014/701 K. 21.01.2014. (15 saat çalışmada 2 saat ara dinlenme düşülmüştür; çalışmanın özelliğine göre Yargıtay’ın 15 saat için 3 saat veya 1,5 saat hesapladığı kararlar da vardır).
- 9.HD. 2010/10724 E. 2012/23375 K. 18.6.2012. (16 saat çalışmada 3 saat ara dinlenme düşülmüştür; çalışmanın özelliğine göre Yargıtay’ın 16 saat için 2 saat hesapladığı kararlar da vardır).
24 saatlik çalışmada uyuma imkanı yoksa günlük çalışma süresi 20 saati geçmemelidir. Hastane çalışması ile ilgili somut olayda; ilk önce yerel mahkeme, 24 saat esasına dayalı olarak haftada 1 gün çalışma 3 gün dinlenme şeklinde (ilk hafta 1 gün, takip eden hafta ise hafta ise 2 gün çalışan) hastane işçisinin; 24 saat nöbet tuttuğu günlerinde 6 saat dinlenme ve kişisel ihtiyaçlar için vakit ayırması gerektiğine kanaat getirip geri kalan 18 saati çalışmada geçtiğine karar vermiştir. Bu bağlamda, çalışılan günlerde 18 – 11 = 7 saat fazla mesai yapıldı hesaplanmıştır.
Bunu takiben, Yargıtay 24 saatlik vardiyalarla çalışılan işyerlerinde çalışanların uyku ve sair zorunlu ihtiyaçlarını karşılamak için geçen zaman dışında günde 14 saat çalışılabileceği i̇lkesine dayanarak bu kararı bozmuştur.
Ancak, ilk derece mahkemesinin direnmesi üzerine Yargıtay bu direnmeyi kabul etmiş ve 24 saat esaslı çalışmada ara dinlenmesinin en az 4 saat olması ve çalışma süresinin 20 saati geçmemesi gerektiğini değerlendirerek ilk derece mahkemesinin direnmesini kabul etmiştir.
- 9.HD. 2021/1781 E. 2021/6018 K. 11.03.2021.
Satış mağazası çalışması ile ilgili somut olayda, ilk derece mahkemesi 24 saat çalışma 24 saat dinlenme şeklinde görev yapan işçi için, 24 saatlik çalışma süresinde 10 saat ara dinlenme hesaplamıştır. Ancak, Yargıtay 10 saatlik ara dinlenmelerin sadece radyolink gibi nöbet tutan ve uyuma imkanı bulunan işyerlerinde geçerli olduğunu değerlendirerek; işçinin uyuma imkanı var ise 10 saat ara dinlenme, yok ise 4 saat ara dinlenme düşünmesi gerektiğine karar vermiştir.
- 9.HD. 2017/21853 E. 2017/10287 K. 12.06.2017.
Somut olayda, uyuma imkanı bulunmayan ambulans şoförünün 24 saatlik çalışmasında çalışma süresinin 20 saati geçmemesi gerektiği değerlendirilmiş; diğer yandan 16 saatlik çalışma mevcut ise 1,5 saat yerine 2 saat ara dinlenme verilmesine karar verilmiştir.
- 9.HD. 2015/16789 E. 2017/18740 K. 21.11.2017.
Somut olayda, hastane çalışanlarının 17.00-08.00 saatleri arasında tuttukları ve 15 saat çalıştıkları hafta içi nöbetleri için 3 saat ara dinlenme; 24 saat tuttukları hafta sonu nöbetleri için ise 4 saat ara dinlenme olması gerektiği değerlendirilmiştir.
- 9.HD. 2008/14769 E. 2010/988 K. 25.01.2010.
Yukarıda son sayılan kararlara ters yönde olacak şekilde, Yargıtay’ın 24 saat çalışmalarda günlük çalışma süresinin 14 saati geçemeyeceği (uyku imkanı dikkate alınmadan) yönünde verdiği bazı kararları da aşağıya ekliyoruz.
- 22.HD. 2016/16819 E. 2019/14368 K. 27.06.2019. (benzinlik pompacısı)
- 22.HD. 2016/16586 E. 2019/14178 K. 26.06.2019. (hastane tıbbi sekreteri)
- 22.HD. 2019/8523 E. 2019/23930 K. 19.12.2019. (hastane tıbbi sekreteri)
GECE ÇALIŞMASI:
24 saat çalışıp 24 saat dinlenme veya 24 saat çalışıp 48 saat dinlenme şeklindeki bir sistemde, günde 11 saati geçen çalışmalar için 3 saat fazla mesai hesaplandığında ayrıca gece çalışma hesaplaması yapılmaz.
- 9.HD. 2010/46229 E. 2013/5090 K. 11.02. 2013.
- 9.HD. 2015/3813 E. 2016/13256 K. 04.05.2016.
Gece çalışması 7,5 saati geçemez; 7,5 saati aşan süreler günlük fazla çalışma olarak kabul edilmelidir.
- 22.HD. 2015/18926 E. 2017/22877 K. 25.10.200 17.
Postalar halinde çalışıldığında, çalışmanın yarısından fazlası gece geçtiğinden 7,5 saati aşan kısmın tamamının fazla çalışma olarak kabulü gerekir.
- 9.HD. 2016/30937 E. 2020/ 14188 K. 02.11.2020.
- 9.HD. 2016/9249 E. 2019/21134 K. 27. 11.2019.
- 9.HD. 2017/12246 E. 2019/18286 K. 16.10.2019.
Postalar halinde çalışma söz konusu değilse, işin yarısından fazlası gece döneminde geçse de çalışmanın tamamı gece çalışması niteliğinde sayılmayacaktır. Somut olayda, 18.00-08.00 saatleri arasında çalışan bir işçi için, 20.00-06.00 saatleri arasındaki 10 saat çalışmanın gece, bunun haricindeki 4 saat çalışmanın ise gündüz çalışması olarak kabul edilmesi; ayrıca toplam 14 saat çalışma süresinden 2 saat ara dinlenmesinin orantı kurularak gece ve gündüz çalışmalarından indirilmesi gerektiği değerlendirilmiştir.
- 7.HD. 2013/24796 E. 2014/7184 K. 01.04.2014.
Haftalık 45 saat aşılmasa da gece çalışması için %150 üzerinden ücret hesaplamalıdır (kanunlargibi.com notu: haftalık 45 saat aşılmadığında %50 üzerinden hesaplama yapılması gerektiği şeklindeki eski içtihattan dönülmüştür).
- 9.HD. 2016/25143 E. 2020/10059 K. 30.09.2020.
- 9.HD. 2016/15212 E. 2018/5734 K. 20.03.2018.
Gece çalışması ve normal fazla çalışma hesabı yapılırken, karma çalışma yapılması halinde işçinin lehine en çok çıkan saate göre hesaplama yapılmalıdır. (kanunlargibi.com notu: Örneğin, çalışan bir hafta içerisinde günde 1,5 saat ara dinlenme ile birlikte toplam 12 saat üzerinden (yani fiili olarak 12 saat-1,5 saat=10,5 saat), 3 gün gündüz 2 gün gece çalışmış ve 1 gün de dinlenmiş olsun. Haftalık normal fazla mesaisi 52,5 saat (10,5 saat*5 gün) – 45 saat = 7,5 saat; gece fazla mesaisi ise 3 saat (10,5 saat-7,5 saat) * 2 gün = 6 saat şeklinde ayrı ayrı hesaplanacak; ardından, o haftanın fazla mesai saati olarak işçinin lehine olan 7,5 saat esas alınacaktır. İki mesainin toplanarak 6 + 7,5 =13,5 saat şeklinde bir hesaplama mükerrer olacağından hatalıdır).
- 9.HD. 2015/27257 E. 2018/23751 K. 20.12.2018.
- 9.HD. 2016/33063 E. 2018/14298 K. 02.07.2018.
- 9.HD. 2016/33069 E. 2018/14304 K. 02.07.2018.
Somut olayda, toplu iş sözleşmesinde gece çalışmasının her bir saati %50 fazlasıyla ödenir hükmü bulunmaktadır ve işçi bir dönem saat 15.00-23.00 arası çalışmıştır. Ancak, sözleşmede düzenlenen gece çalışması, “Postalar Halinde Yapılacak İşler Yönetmeliğinde” belirtilen “çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastlayan bir postanın çalışması gece çalışması sayılır” hükmü kapsamında değerlendirilir ve buna göre çalışmanın çoğu gece vardiyasında geçmediğinden gece çalışması söz konusu değildir. Dolayısıyla, 15:00-23:00 vardiyasında çalışan bir işçinin yalnızca saat 20:00-23:00 arasındaki kısmı toplu iş sözleşmesinde belirtilen %50 zamla ödenir; mevzuata göre bir gece çalışması değerlendirilmesi yapılmaz.
- 9.HD. 2009/6634 E. 2009/7620 K. 23.03.2009.
Gece çalışmasının 7,5 saati aşan kısmı yasak çalışma olmakla birlikte, 270 saat sınırlamasına tabi olmaksızın hüküm altına alınmalıdır.
- 9.HD. 2015/32432 E. 2019/2579 K. 04.02.2019.
- 22.HD. 2019/6506 E. 2019/17080 K. 24.09.2019.
Gece çalışması, yazılı belgeler ve işveren kayıtları yerine tanık ifadelerine dayandırılarak ispatlandıysa hakkaniyet indirimi yapılmalıdır.
- 22.HD. 2013/21331 E. 2013/19106 K. 17.09.2013.
Kaynaklar:
- www.yargitay.gov.tr
- BETİN, Selma; OCAK, Uğur. “İşçilik Alacakları”, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
Önemli Not: kanunlargibi.com’daki tüm yazılı, işitsel ve görsel içeriklerin ilgili yasalar kapsamında her türlü hakkı saklıdır; izinsiz kullanılamaz ve çoğaltılamaz. Akademik çalışma ve bilgilendirme amacıyla referans veya bağlantı verilmek suretiyle kullanılabilir.
